حاشیه فرش ها
در فرهنگ و هنر اصیل ایرانی، حاشیه‌های یک فرش از اهمیت زیادی برخوردار هستند. مردم گذشته بر این باور بودند که حاشیه یک فرش از آن‌ها در برابر خطر، جادو و بلایا محافظت خواهد کرد.
بنابراین، در بسیاری از طرح‌های قدیمی از حیوانات درنده در حاشیه‌ها استفاده می‌شد تا آن‌ها کار حفاظت را به خوبی انجام دهند. از طرفی هر طرح در فرهنگ اصیل ایران باستان با معنای ویژه‌ای به کار برده می‌شد.
در ادامه با ما همراه باشید تا بیشتر درباره حاشیه فرش‌ها صحبت کنیم.
فرش چیست و چه نقشی در زندگی ما دارد؟
فرش یا قالی نوعی پوشش خانگی است که آن را روی زمین پهن می‌کنند یا روی آن می‌نشینند. یک فرش می‌تواند جنس‌های گوناگونی داشته باشد.
جنس‌هایی مانند پنبه، پشم، پلاستیک یا نخ که رواج بیشتری نسبت به سایر مواد و متریال تشکیل دهنده فرش دارند. علاوه بر جنس، یک فرش از نظر ابعاد نیز بسیار متنوع است.
از فرش‌ها برای دکوراسیون خانه استفاده می‌شود تا جایی که گاهی آن را مانند یک تابلو بر دیوار می‌کوبند اما کاربرد اصلی فرش، زیبا و گرم کردن خانه است.
البته فرش‌ها در فرهنگ ایرانی اهمیت دیگری نیز دارند آن هم هویت یک فرش و ارزش آن است. ما ایرانی‌ها برای فرش‌ها احترام قائل هستیم و از آن‌ها مراقبت می‌کنیم چرا که می‌دانیم برای ساخته شدن آن چقدر زحمت کشیده شده است و قالیباف‌ها چقدر رنج دیده‌اند.
اندازه فرش برای اتاق ها
فرش و قالی نقش مهم و اساسی در دکوراسیون منازل در کشور ما بازی می کنند. در تمام خانه های ایرانی از فرش های دست باف بسیار زیبایی استفاده می شود. این فرش ها امروزه با….
با گذشت زمان و ورود فرش‌های ماشینی به خانه ایرانی‌ها، این فرهنگ همچنان به قوت خود باقی ماند و از بین نرفت.
یکی از کارهایی که ایرانی‌ها برای مراقبت از فرش‌ها انجام می‌دهند خارج کردن کفش‌های خود قبل از ورود به خانه است. در فرهنگ غربی فرش‌ها توسط کفش‌ها لگدمال می‌شوند اما در ایران به دلیل فرهنگ فرش‌دوستی و البته طبق توصیه‌های دینی، کفش جایی در داخل خانه ندارد.
به‌طور کلی شاید کمتر کسی در ایران پیدا شود که خانه خود را بدون فرش دوست داشته باشد. ایرانی‌ها زینت خانه را فرش آن می‌دانند، به همین دلیل در انتخاب فرش خانه خود دقت می‌کنند.
یک فرش می‌تواند چند حاشیه داشته باشد؟
در طراحی یک فرش زمان زیادی صرف می‌شود. دلیل این اتفاق وجود قسمت‌های مختلف در طراحی یک فرش است. زمانی که طراح الگوی فرش را می‌کشد باید علاوه بر دقت در طراحی متن آن فرش به حواشی آن نیز دقت کند و به «آن‌ها» بها دهد.
حالا به نظر شما چرا از واژه «آن» به جای «آن» استفاده کردیم؟ چون در یک فرش چند حاشیه وجود دارد که عبارت هستند از:
- حاشیه کناری
- حاشیه میانی
- حاشیه مداخل
- حاشیه ایلی
- حاشیه سرخود
- حاشیه ترکمنی
علت وجود چند حاشیه، زیبایی فرش است. اگر فرش تنها یک حاشیه داشته باشد ممکن است طرح کلی از بین برود و نافرم شود.
بنابراین وجود چند حاشیه مانند حاشیه میانی لازم است. در ادامه به معرفی تک‌تک این حاشیه‌ها خواهیم پرداخت.
حاشیه کناری
اگر از بیرونی‌ترین قسمت یک فرش به مرکز آن حرکت کنیم، اول با حاشیه کناری مواجه می‌شویم. حاشیه‌های کناری ضخامت کمی دارند و طرح و نگار زیادی ندارند و ساده هستند. حاشیه کناری رنگ‌بندی متنوعی دارد اما تنها چیزی که باید به آن توجه کنیم اختلاف رنگ آن با سایر بخش‌های فرش است. یعنی حاشیه کناری از نظر رنگ با بخش حاشیه میانی یا متن فرش متفاوت است.
دو نکته جالب درباره حاشیه کناری فرش
- حاشیه کناری یک فرش اولین جایی است که در فرش بافته شده است. زمانی که بافنده شروع به بافتن می‌کند از قسمت حاشیه کناری شروع به کار خواهد کرد.
- حاشیه کناری همیشه ساده و تک‌رنگ نیست و در بیشتر مواقع طرح‌های ریز و کوچک دارد که معمولا گل و طرح‌های اسلیمی هستند.
حاشیه میانی
حاشیه میانی اصلی‌ترین بخش در حواشی یک فرش است و طرح بسیار متمایز و متفاوتی نسبت به سایر قسمت‌ها دارد.
در قسمت حاشیه میانی از رنگ مکمل استفاده می‌کنند یا رنگی را انتخاب می‌شود که قسمت متن فرش، چشم‌نوازتر شود. طرح استفاده شده در حاشیه میانی تکرارشونده است.
رابطه حاشیه و طرح اصلی فرش
در بخش‌های قبل متوجه شدیم که حاشیه یک فرش رنگ‌های گوناگونی به خود می‌گیرد، اما باید دقت کنیم که این رنگ‌بندی ترکیب فرش را بر هم نزند.
یعنی باید تناسب بین متن و حاشیه از نظر رنگ و طرح حفظ شود. معمولا در انتخاب رنگ حاشیه رنگ‌های تیره‌تری را بر می‌گزینند و رنگ‌های روشن در متن خودنمایی می‌کنند.
درباره طرح باید این طور بگوییم که هر دو قسمت متن و حاشیه فرش طرح‌های زیبایی دارند اما اگر تراکم و تناسب رعایت نشود، یک فرش با الگوی کلی نازیبا به وجود می‌آید.
بنابراین لازم است تا تناسب و توازن برقرار شود سپس به موضوع تراکم توجه شود (تراکم یعنی میزان استفاده از طرح در یک سانتی‌متر مربع).
طرح حاشیه فرش
رنگی که برای حاشیه فرش انتخاب می‌کنیم باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد. یکی از این ویژگی‌ها تمایز است.
یک طراح یا بافنده باید رنگی را برای حاشیه انتخاب کند تا بعد از بافته شدن فرش، حاشیه از متن به خوبی تشخیص داده شود (جدا شود).
اگر رنگ درستی را برای حاشیه فرش انتخاب نکنیم، حاشیه و متن به هم آمیخته می‌شوند و طرح و رنگ‌بندی نازیبایی را شاهد خواهیم بود.
شاید برای شما سوال باشد که آیا باید رنگ‌بندی هر کدام از حاشیه‌ها متفاوت و متمایز باشد؟ جواب بله و خیر است.
یعنی بستگی دارد، اما نظر قاطع برخی اساتید این است که برای ایجاد زیبایی بیشتر در یک فرش، باید حاشیه میانی و کناری را از هم جدا کنیم و در نتیجه رنگ‌های متفاوتی به آن‌ها دهیم.
سخن نهایی
در این مقاله به خوبی درک کردیم که حاشیه یک فرش آن قدرها هم در حاشیه نیست! بلکه موضوعی مهم و تعیین‌کننده برای طراحان فرش به شمار می‌رود.
اگر تا به حال به طرح و رنگ حاشیه فرش منزل خود دقت نکرده بودید، الان بهترین فرصت است. نگاهی به فرش خود بیندازید و از آن لذت ببرید.
تهیه و تالیف : کارشناسان قالیشویی گل ابریشم